Erfgoed Deal Onderzoek
Om te komen tot een klimaatbestendige en erfgoed inclusieve Leidse binnenstad is een strategie nodig waarin kennis en wensen op het gebied klimaatadaptatie, cultureel erfgoed, biodiversiteit en een aantrekkelijk binnenstad samenkomen. Een strategie die zich vertaalt in concrete richtlijnen en kaders (‘toolboxen’) die gebruikt kunnen worden om te komen tot een alomvattend plan en ontwerp voor de hele binnenstad. De basis voor de ontwikkeling van deze ‘toolboxen’, ligt in het samenbrengen van bestaande kennis en expertise en het laten uitvoeren van aanvullend onderzoek. Aanvullend onderzoek om antwoorden te krijgen op vragen die we als stad nog hebben en/of kennis die we nog missen. Binnen het project van de Erfgoed deal zetten we daarom parallel aan elkaar de volgende vier onderzoeken uit.
Historisch onderzoek
Een eerste onderzoekslijn in het kader van de Erfgoed deal, betreft historisch onderzoek. Onderzoek om verder inzichtelijk te krijgen wat de ontwikkeling van het groenblauwe raamwerk in de historische Leidse binnenstad is geweest. Hiervoor wordt er samengewerkt met het Instituut Geschiedenis van de Universiteit Leiden. En meer specifiek met Ariadne Schmidt, bijzonder hoogleraar geschiedenis van de stadscultuur, in het bijzonder van Leiden.
Het onderzoek focust zich op twee hoofdvragen, te weten:
- Hoe heeft het groen in de Leidse binnenstad zich door de tijd heen ontwikkeld? Welke soorten groen, inclusief boomsoorten en beplanting, zijn historisch gezien in de binnenstad aanwezig geweest en hoe werden ze gebruikt?
- Welke factoren hebben bijgedragen aan veranderingen in het groen? Wat waren de belangrijkste invloeden?
De eerste onderzoeksvraag richt zich vooral op de historische ontwikkeling van groen in de binnenstad van Leiden. Hierbij zal er gekeken worden naar de ontwikkeling van het groen in straten, stegen, pleinen en op kades vanaf de 17e eeuw. Voor het onderzoek naar het soort groen, zal een intensieve samenwerking gezocht worden met experts van Naturalis. Zij zullen als ‘tolk’ fungeren in het duiden van de soorten groen die terugkomen uit het historisch archiefmateriaal (beelden, schriften, etc.) dat hiervoor doorzocht zal worden.
De tweede onderzoeksvraag is belangrijk om meer inzicht te krijgen in de ontwikkeling en functie van groen (en water) door de eeuwen heen. Dit inzicht, samen met kennis over de huidige situatie, zal worden gebruikt om te bepalen hoe historisch groen en water kunnen worden hersteld om zowel de culturele erfgoedwaarde te versterken als te voldoen aan de beoogde klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen die we ook nastreven.
Tijdlijn
Het onderzoek is gestart in mei/juni 2024 en zal ongeveer één jaar duren. Waarbij wel tussentijdse bevindingen zullen worden teruggelegd bij de (ontwerpers, projectleiders, uitvoerders van de) gemeente Leiden om te toetsen hoe bruikbaar dit is in de praktijk. Op basis daarvan kan de onderzoeksvraag en/of de exacte insteek van het onderzoek nog verder worden vormgegeven en aangescherpt.
Groen onderzoek
Een tweede onderzoekslijn betreft het ‘groen’ onderzoek. Hierin wordt kennis en expertise gebundeld en onderzoek uitgevoerd naar de effecten van vergroening in de historische Leidse binnenstad. Een team van onderzoekers van Naturalis Biodiversity Center (Lotte Vroomans, Marco Roos, Raymond van Steijn en Michael Stech) met kennis over stadsbiodiversiteit en kennis over de effecten van vergroening op versterking biodiversiteit en het tegengaan van hittestress is hierbij betrokken.
De onderzoeksvragen die ze zullen beantwoorden zijn:
- Hoe kunnen we door vergroening de biodiversiteit in de Leidse binnenstad versterken? Welke soorten groen zijn het meest effectief voor biodiversiteit op verschillende locaties?
- Hoe kunnen we door vergroening zorgen voor verkoeling van de Leidse binnenstad? Welke soorten groen dragen het meest bij aan verkoeling op verschillende locaties?
- Welke boomsoorten zijn geschikt voor aanplant langs verschillende locatietypen, rekening houdend met historische context, toekomstig klimaat, verkoeling, biodiversiteit en de stedelijke omgeving?
- Welke soort groen kan worden gecombineerd met erfgoed (monumenten, historische kades, etc.) zonder dat dit schade berokkent en/of de erfgoedwaarde aantast?
De eerste twee onderzoeksvragen moeten een verdere diepgaande analyse geven van de mogelijkheden en beperkingen van vergroeningsmaatregelen in de historische binnenstad. Hierbij zullen ze meer specifiek kijken naar straten, stegen, pleinen, kades en gedempte grachten. Met de derde en vierde onderzoeksvraag wordt gekeken naar het soort groen dat geschikt en gebruikt zou kunnen worden in de binnenstad. Het doel is om de stedelijke ontwerpers van de gemeente te voorzien van bruikbare informatie en handvatten voor de keuzes die ze maken in het aanbrengen van groen in het straatbeeld. Zodanig dat het niet alleen de biodiversiteit versterkt, of zorgt voor meer verkoeling in de stad, maar ook past binnen de historische context en het huidige gewenste gebruik van de stad.
Tijdlijn
Het onderzoek is gestart starten in april 2024 en zal uiterlijk één jaar duren. Waarbij tussentijdse resultaten besproken worden met de (ontwerpers, projectleiders, uitvoerders van de) gemeente Leiden om te toetsen hoe bruikbaar de kennis is in de praktijk. Op basis daarvan kan ook besloten worden de onderzoeksvraag en/of de exacte insteek van het onderzoek nog verder aan te scherpen. Updates van het onderzoek worden gepubliceerd onder het kopje ‘Nieuws’
Klimaatadaptief onderzoek
De derde onderzoekslijn richt zich op koelte in Leiden. Het klimaat verandert en om te kunnen omgaan met het veranderende klimaat zullen we klimaatadaptief moeten gaan bouwen en inrichten. Maar wanneer is het klimaatadaptief? Om hier richting aan te geven heeft het college de ‘Leidse richtlijnen klimaatadaptief bouwen en inrichten’ vastgesteld. Nu de richtlijnen helder zijn, is het interessant om te weten waar we in Leiden wel (of niet) aan de richtlijnen voldoen.
Tijdlijn
Het komende half jaar gaat gemeente Leiden samen met ingenieursbureau Aveco de Bondt deze analyse maken voor de hele stad. Er wordt onder andere gekeken naar de volgende aspecten:
- De ontwerprichtlijn ‘afstand tot koelte’.
- Het percentage groen per buurt.
De uitkomst van de analyse maakt inzichtelijk waar de opgave in Leiden zit en biedt een extra laag van informatie voor de ‘toolbox’. Dit helpt bij verdere planvorming voor het ontwerp van de binnenstad (en andere locaties), maar biedt ook de mogelijkheid om in de vertaalslag die we maken het grotere ruimtelijke perspectief van de gehele stad mee te nemen.
Onderzoek Kort Rapenburg
Het heropenen van het Kort Rapenburg, een gedempte gracht, is een wens van veel partijen in de stad. Het herstellen van open water en het aanbrengen van een groene herinrichting op deze plek in de stad moet de klimaatbestendigheid en de leesbaarheid van de historische stadsontwikkeling bevorderen. Een wens die onderzocht gaat worden op ruimtelijke, technische en financiële haalbaarheid van het openbreken van het wegdek en het herstel van de monumentale panden aan het Kort Rapenburg. In het haalbaarheidsonderzoek zal ook gekeken worden naar de volgende aspecten:
- of het peil van de openbare ruimte weer teruggebracht kan worden naar het historische peil, zodat de aan de gracht staande woningen weer volledig kunnen worden hersteld;
- of het mogelijk is het water doorvaarbaar te maken;
- naar de bestaande Bostelbrug die hierop aansluit en die groot onderhoud nodig heeft.
Tijdlijn
Het haalbaarheidsonderzoek start in april 2024 met het in kaart brengen van de bestaande situatie. En wordt vervolgd met het uitwerken van verschillende nieuwe situaties – diverse technische onderzoeken – vanaf juni. Naar verwachting is het haalbaarheidsonderzoek afgerond in het derde kwartaal van 2024. Dan wordt een eindproduct verwacht met verschillende scenario’s. De keuze voor een van deze scenario’s vormt tevens het uitgangspunt voor de planvorming van de herinrichting van Prinsessekade en de Turfmarkt, wat als één project tezamen met het Kort Rapenburg dan richting uitvoering zou moeten gaan.
